نقشه‏‌راه ایران برای گذار به سوی اقتصاد دانش‏‌بنیان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه مدیریت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 استادیار، دانشکده مدیریت و مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر، تهران ایران

چکیده

جهان به دوره جدید اقتصادی وارد شده است که در آن، اطلاعات، نوآوری و دانش بیش از دیگر عوامل تولید یا نیروی کار تأثیر دارد. کشورهایی که با موفقیت به اقتصاد مبتنی بر دانش تبدیل شوند، بر آینده مسلط خواهند بود. استفاده مؤثر از دانش و اطلاعات کار آسانی نیست و نیازمند داشتن عناصر لازم، فراهم کردن شرایط و الزامات و زیست‏بوم متناسب با اقتصاد دانش‏بنیان است. در شرایطی که اقتصاد دانش‏بنیان روزبه‏روز اهمیت بیشتری می‏یابد، فاصله میان کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه فزاینده است و تأخیر در این زمینه، موجب شکاف‏‏های جبران‌ناپذیری می‌شود. برخی معتقدند اقتصاد دانش‏بنیان مختص کشورهای پیشرفته، قوی و ثروتمند است، ولی شواهد حاکی است که برخی راهکارها و تجارب موفق برای ورود به عرصه اقتصاد دانش‏بنیان وجود دارد. به‌هرحال، روشن است که در دنیای سرشار از رقابت و نابرابری، گذار به سوی اقتصاد دانش‏بنیان نیازمند چشم‏اندازی مشخص و نقشه‏راهی روشن و دقیق است. تأمین عناصر و ارکان کلیدی مورد نیاز برای تحریک و توسعه اقتصاد دانش‏بنیان برای دستیابی به رقابت‌پذیری بلندمدت، موضوعی مهم است. علم، نوآوری و فناوری به‌عنوان موتورهای رشد و نیروی محرک اقتصاد دانش‏بنیان، نه جریانی خودجوش، که مستلزم تدارکی در قالب حکمرانی و سیاست‌گذاری علم، نوآوری و فناوری است. امروزه سیاست‏های علم، فناوری و نوآوری در قالبی یکپارچه مطرح و بعضاً با عنوان سیاست‏های جامع نوآوری تدوین می‏شوند. در مقاله حاضر، پس از بررسی وضعیت کشور در شاخص‏های اقتصاد دانش‏بنیان، به بررسی تناظر آن با سیاست نوآوری در ابعاد مختلف پرداخته شده است. تجارب، مدل‏ها و تحلیل‏ها مشخص می‏سازد که برای تقویت اقتصاد دانش‏بنیان، سیاست نوآوری به‌طور خاص در بعد «نهادی» نیازمند بازنگری جدی است. «ابزارها»ی سیاستی باید ارتقا یابد و متناسب‏سازی شود و خلق دانش‏بنیان بهبود یابد. براین‌اساس، در بخش نهایی مقاله، پیشنهاداتی در این باره ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

- باقری‌مقدم، ناصر؛ موسوی درچه، سید مسلم؛ نصیری، مسعود؛ معلمی، عنایت‌الله (1391). موتورهای محرک نوآوری چاچوبی برای تحلیل پویایی نظام نوآوری فناورانه. ایران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
- دیزجی، منیره؛ دانشور، سهند؛ و بابایی اناری، علیرضا (1391).«تعیین جایگاه ایران در زمینه اقتصاد دانش‏بنیان در میان کشورهای منتخب. ه مدیریت بهره‌وری، 6(22)، 144-121
- سمندرعلی‌اشتهاردی، مژگان؛ عظیمی، ناصرعلی؛ و شاهمرادی، بهروز (1399). رابطه علیت بین مؤلفه‌های اقتصاد دانش‏بنیان و شاخص پیچیدگی اقتصادی. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران.  25 (82)، 242-217
- فلاح، الهام؛ و سلامی، رضا (1395). بررسی تطبیقی دانش‏بنیانی اقتصاد ایران با کشورهای منتخب آسیایی و ارائه نقشه‌راه برای بهبود وضعیت ایران. دوفصلنامه تحلیل‌های اقتصادی توسعه ایران، 4(4)، 145-169
https://doi.org/10.22051/edp.2018.15842.1097
- کارگرشهامت، بهمن؛ تقوا، محمدرضا؛ و طباطبائیان، سید حبیب‌اله (1396). کارکردهای شبکه نوآوری تحلیلی از یادگیری فناورانه در بخش دارویی ایران. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری. 5 (2)، 39-9.
- گودرزی، مهدی؛ رضاعلیزاده، حسین؛ غریبی، جلیل؛ و محسنی، مصطفی (1393). آسیب‌شناسی سیاست‌های علم و فناوری در ایران؛ تحلیلی بر برنامه‌های پنج‌ساله توسعه. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری. 2(3)، .161-137
https://doi.org/10.22104/jtdm.2015.184
- محمدزاده، پرویز؛ متوسلی، محمود؛ بهشتی، محمدباقر؛ و اکبری، اکرم (1399). بررسی تأثیر خلاقیت بر توسعه اقتصادی در ایران. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران.   24 (78)، 91-61.
https://doi.org/10.22054/ijer.2019.10163
- معمارنژاد، عباس (1384). اقتصاد دانش‌بنیان؛ الزامات، نماگرها، موقعیت ایران، چالش‌ها و راهکارها. فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین. 1(1)، 183-108.
- نظری‌زاده، فرهاد؛ و میرشاه‌ولایتی، فرزانه (1398). تئوری‌های نوآوری. ایران: دانشگاه ایوانکی.
- ADB. (2014). Innovative Asia: Advancing the knowledge-based economy.
- Aktar, M. A., Harun, M. B., & Alam, M. M. (2020). Science, Technology, and Innovation (STI) Policy for Sustainable Development. In W. Leal Filho, A. M. Azul, L. Brandli, A. Lange Salvia, & T. Wall (Eds.), Affordable and Clean Energy (pp. 1-12). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-71057-0_59-1.
- Asgeirsdottir, B. (2005, 10-11January 2005). OECD work on knowledge and the knowledge economy OECD/NSF Conference on “Advancing knowledge and the knowledge economy”
- Bullen, E., Fahey, J., & Kenway, J. (2006). The Knowledge Economy and Innovation: Certain uncertainty and the risk economy. Discourse: Studies in the Cultural Politics of Education, 27(1), 53-68. https://doi.org/10.1080/01596300500510286
- knoema. (2021). Global Knowledge Index )https://knoema.com/infographics/aomssce/global-knowledge-index?Region=Iran%20 (Islamic%20Republic%20of (&indicator= Global%20Knowledge%20Index .(
- Malhotra, Y. (2003). Measuring knowledge assets of a nation: knowledge systems for development. Invited Research Paper Sponsored by the United Nations Department of Economic and Social Affairs. Keynote Presentation at the Ad Hoc Group of Experts Meeting at the United Nations Headquarters, New York City, NY.
- Martin, Ben R (2016) R&D policy instruments – a critical review of what we do and don’t know. Industry and Innovation, 23 (2). 157-176. ISSN 1366-2716.
- Mustapha, R., & Abdullah, A. (2004). Malaysia Transitions toward a Knowledge-Based Economy. Journal of Technology Studies, 30(3), 51-61.
- Pospisil, M., foiadelli, F., Anton, P., & Dvorak, P. (2019). introducing the EBRD Knowledge Economy Index. E. B. f. R. a. Development. https://www.ebrd.com/documents/policy/download-the-ebrds-knowledge-economy-index.pdf.
- Tran, V. T. (2013). The middle-income trap: Issues for members of the Association of Southeast Asian Nations.
- UNDPRBAS. (2022). GLOBAL KNOWLEDGE INDEX. U. N. D. P. s. R. B. f. A. S. (UNDPRBAS). https://knowledge4all.com/country-profile? CountryId=1055.
- WB. (2008). Measuring Knowledge in the World’s Economies. Knowledge Assessment Methodology and Knowledge Economy Index. Knowledge for Development Program.
- WB. (2021). The World Bank In Malaysia https://www.worldbank.org/en/country/malaysia/overview#1.