جایگاه و نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در نیل به اقتصاد دانش‌بنیان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای آینده پژوهی، دانشگاه عالی دفاع ملی و تحقیقات راهبردی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای آینده‌پژوهی، دانشکده صنایع، دانشگاه ایوانکی، تهران، ایران

چکیده

ﺗﻮﺳﻌﻪ عمده ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت در دو دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ، ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﺤﻘﻘﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی اﻗﺘﺼﺎدی آن به‌ویژه در اﻓﺰاﯾﺶﺑﻬﺮه‌وری، ارﺗﻘﺎی رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و ﮐﺎﻫﺶ ﻓﻘﺮ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ. بیشتر ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم‌ﺷﺪه در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ حاکی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻋﺎمل ﮐﻠﯿﺪی در ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا آثار ﻣﺜﺒﺘﯽ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی، ﺑﻬﺮه‌وری و اﺷﺘﻐﺎل دارد. ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ، اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺨﺎﺑﺮات، سازمان همکاری‌ اقتصادی و توسعه و ﺑﺎﻧﮏ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ فناوری اطلاعات و ارتباطات ﻣﺤﺮک ﮐﻠﯿﺪی ﺑﺮای ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار اﺳﺖ. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺠﺎم‌ﺷﺪه ﻣﺠﻤﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ 10درﺻﺪی دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ ﺷﺪن هر ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ 75/0درﺻﺪی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﺳﺮاﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ 02/1درﺻﺪی ﻧﺮخ ﺑﯿﮑﺎری ﻣﯽ‌ﺷﻮد. در این گزارش سعی شده است ضمن بررسی وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور، نقش و جایگاه آن در رشد تولید در اقتصاد دانش‌بنیان بررسی شود. نتایج گزارش نشان می‌دهد با 1- برطرف کردن چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت، 2- توجه بیشتر به نقش خوشه‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد دانش‌بنیان، 3- تأکید بر لایه خدمات در کنار لایه زیرساخت، 4- توسعه فرایندهای اقتصادی و هوشمندسازی، 5- ایجاد نظام نوآوری و کارآفرینی در حوزه ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت و 6- تحریک نوآوری فناورانه در صنعت ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت کشور می‌توان شاهد ارتقای عمده‌ای در راستای نیل به رشد تولید در اقتصاد دانش‌بنیان از طریق صنعت ﻓﻨﺎوری اﻃﻼﻋﺎت و ارﺗﺒﺎﻃﺎت بود.

کلیدواژه‌ها

- امجدی، محمدحسین؛ مهرابی بشرآبادی، حسین؛ و جهان‌آرای، ندا (1399). رتبه‌بندی ‌استان‌های‌ کشور ‌از ‌منظر ‌شاخص‌های اقتصاد ‌دانش‌بنیان. فصلنامه راهبرد. 29(94)،  196-163.
- تهرانی، ایمان، و قنبری، امین (1401). پایش امنیت سرمایه‌گذاری به تفکیک استان‌ها و حوزه‌های کاری. تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
- حسینی، سیدشمس‌الدین؛ و دلخوش اباتری، سیدکاظم؛ و اخوان، پیمان (1400). وضعیت اقتصاد ایران بر اساس اقتصاد دانش‌بنیان- اقتصاد مقاومتی. فصلنامه مطالعات مدیریت راهبردی دفاع ملی. 5(17)، 130-101.
 - حسینی، سیدشمس‌الدین و چهارمحالی بیغش، اکبر (1384). اقتصاد دانش و شکاف توسعه در ایران. فصلنامه اقتصاد و تجارت نوین. 1(1)، 82-55.
- دیزجی، منیره؛ دانشور، سهند؛ و بابایی اناری، علیرضا (1391). ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﺮان در زﻣﯿﻨﻪ اﻗﺘﺼﺎد دانش‌بنیان در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻨﺘﺨﺐ. فصلنامه فراسوی مدیریت. 6(22)، 144-121.
- سازمان فناوری اطلاعات (1401). گزارش تحلیلی ششمین دوره نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور. ایران: مرکز برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات سازمان فناوری اطلاعات ایران.
- سوزنچی کاشانی، ابراهیم (1393). اقتصاد دانش‌بنیان، تأملی در مفاهیم و نظریه‌ها (چاپ اول). ایران: پژوهشگاه مهندسی بحران‌های طبیعی شاخص‌پژوه.
- عربشاهی کریزی، احمد؛ کماسی، شهرام؛ و صرامی گرو، امیر (1392). اقتصاد دانش‌محور، از ایده تا عمل. ته اولین همایش ملی مدیریت کسب‌وکار. تهران.
- عظیمی، ناصرعلی؛ و برخورداری دورباش، سجاد (138۹). شناسایی بنیان‌های اقتصاد دانش‌بنیاد. ایران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
- علیزاده، عزیز (1399). سناریوهای جهانی آینده ارتباطات و فناوری اطلاعات. ایران: سازمان فناوری اطلاعات ایران.
- عمادزاده، مصطفی؛ شهنازی، روح‌الله؛ و دهقانی شبانی، زهرا (1385). بررسی میزان تحقق اقتصاد دانش‌محور در ایران (مقایسه تطبیقی با سه کشور همسایه). فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار پژوهش‌های اقتصادی. 6(2)، 132-103.
- فرتاش، کیارش؛ و عطاپور، محمدرضا (1394). گزارش مروری بر تاریخچه، رویکردها و تجارب پنج کشور منتخب در راستای استقرار اقتصاد دانش‌بنیان. ایران: معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات ارتباطات و فناوری‌های نوین.
- قاسمی، محمد؛ فقیهی، مهدی؛ و علیزاده، پریسا (1397). اﻟﺰاﻣﺎت دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺶ‌ﺑﻨﯿﺎن در ﺳﻄﺢ ﮐﻼن؛ ﺗﺤﻠﯿﻞ چهارﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در اﯾﺮان و اراﺋﻪ ﺗﻮﺻﯿﻪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎدی. 18(68)، 152-99.
- ﻣﺤﻤﺪی، ﻣﻬﺪی (1390). ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﻧﻈﺎم ﻧﻮآوری ﻓﻨﺎوراﻧﻪ در اﯾﺮان (رساله دکتری). داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ، تهران، ایران.
- وحیدی، پریدخت (1380). اقتصاد دانش‌محور و نقش تحقیق و توسعه در آن. ایران: همایش چالش‌ها و چشم‌اندازهای توسعه.
- Abramovitz, M., & David, P. A. (1996). Technological change and the rise of intangible investments: The US economy’s growth-path in the twentieth century. Employment and Growth in the Knowledge-based Economy, 35-50.
- Drucker, P. F. (1993). Managing for the Future. Routledge.
- Godin, B. (2006). The knowledge-based economy: conceptual framework or buzzword?. The Journal of technology transfer, 31, 17-30.
Godin, B. (2006). The knowledge-based economy: conceptual framework or buzzword?. The Journal of technology transfer, 31, 17-30.
- Lundvall, B. A. (1992). National systems of innovation: towards a theory of innovation and interactive learning.
- Lundvall, B.A., & Foray, D. (1996). The knowledge-based economy: from the economics of knowledge to the learning economy. Employment and Growth in the Knowledge-Based Economy, 14.
- Nelson, R.R. (1993). National innovation systems: a comparative analysis. Oxford university press.
- OECD. (1996a). Conference on New S&T Indicators for a Knowledge-Based Economy: Background Document, DSTI/ STP/NESTI/GSS/TIP (96)2, Paris.
- OECD. (1996b). The Knowledge Based Economy, OECD/GD (96)102, 7.
- OECD. (1999). The Knowledge-Based Economy: A Set of Facts and Figures, Paris.
- OECD. (2002). Dynamising National Innovation Systems, Paris.
- Rooney, D., Hearn, G., & Ninan, A. (Eds.). (2005). Handbook on the knowledge economy. Edward Elgar Publishing.
- Smith, K. H. (2002). What is the 'Knowledge Economy'? Knowledge intensity and distributed knowledge bases, United Nations University, Institute for New Technologies.
- Toader, Elena. Firtescu, Bogdan Narcis. Roman, Angela and Anton, Sorin Gabriel. (2018). Impact of Information and Communication Technology Infrastructure on Economic Growth: An Empirical Assessment for the EU Countries. Sustainability journal.